Στον καιρό της κρίσης πολλοί ρωτούν: υπάρχει τρόπος να υπολογιστεί το ανθρώπινο κόστος της; Όταν π.χ. κάποιος αυτοκτονεί επειδή δεν μπορεί να αντεπεξέλθει ψυχολογικά, αδυνατώντας να συντηρήσει την οικογένειά του, ή όταν κάποιος άλλος λυγίζει κάτω από το βάρος του άγχους το οποίο του κόβει το νήμα της ζωής, μπορούμε να ποσοτικοποιήσουμε την απώλεια αυτή, εκφράζοντάς την σε ευρώ και λεπτά;
Η συνετή και ανθρώπινη απάντηση είναι ένα τεράστιο «όχι». Οποιαδήποτε προσπάθεια «τιμολόγησης» μιας ανθρώπινης ζωής ανοίγει το ηθικό κουτί της Πανδώρας, από το οποίο δραπετεύουν σωρός ολόκληρος οι σκοτεινές σκέψεις και οι απάνθρωπες πράξεις. Όταν η ζωή κοστολογείται, η εγκατάλειψη του συνανθρώπου, ακόμα και η δολοφονία του, «δικαιολογείται», εφόσον η τιμή της ζωής που χάνεται κριθεί αρκετά χαμηλή.
Κι όμως, η ψευδο-επιστήμη που θεραπεύω, τα οικονομικά, διδάσκουν τους φοιτητές μας ότι υπάρχει τρόπος. Ιδού τι σκέφτηκαν οι οικονομολόγοι ως μέθοδο υπολογισμού της χρηματικής αξίας μιας ζωής: τι θα απαντούσατε αν σας ρώταγα: «Πόσα χρήματα θα θέλατε προκειμένου να με αφήσετε να σας σκοτώσω;». Αν δεν είστε εντελώς ανόητοι, η σωστή απάντηση είναι να πάω να πνιγώ! Φανταστείτε, όμως, ότι δεν σας ρωτώ αυτό ακριβώς αλλά ότι λέω τα εξής σε δέκα χιλιάδες Έλληνες και Ελληνίδες που διαλέχτηκαν τυχαία: Ε«Φαντάσου ότι η πιθανότητα να πεθάνεις κατά τη διάρκεια της επόμενης Δευτέρας ισούται με μία στα δέκα εκατομμύρια. Με άλλα λόγια, είναι ως εάν, όπως έχουν τα πράγματα, το αν θα πεθάνεις την επόμενη Δευτέρα να καθορίζεται από την ακόλουθη κλήρωση: έχουμε μια κληρωτίδα που περιέχει δέκα χιλιάδες λαχνούς, εκ των οποίων ένας μόνο είναι μαύρος και οι υπόλοιποι 9.999 λευκοί. Η «ζωή» τραβάει τυχαία έναν από αυτούς. Αν τύχει να κληρώσει ο μαύρος λαχνός, τότε η επόμενη Δευτέρα θα είναι η τελευταία σου (π.χ. θα σε πατήσει αυτοκίνητο). Τώρα, φαντάσου ότι σου κάνουμε την εξής προσφορά: αν δεχτείς να αντικαταστήσουμε έναν από τους 9.999 λευκούς λαχνούς με έναν (δεύτερο) μαύρο λαχνό, θα σου δώσουμε 100 ευρώ. Με άλλα λόγια, σου προσφέρουμε το ποσό των 100 ευρώ για να αποδεχτείς μια πολύ μικρή αύξηση της πιθανότητας να πεθάνεις την επόμενη Δευτέρα. Δέχεσαι;».
Έστω, θεωρητικά, ότι και οι δέκα χιλιάδες Ελληνίδες και Έλληνες που ρωτήθηκαν, ιδίως στον καιρό της κρίσης, αποδέχονται αυτή την προσφορά. Τότε, σύμφωνα με το σκεπτικό του οικονομολόγου που σκαρφίστηκε αυτό το νοητικό πείραμα, υπολογίσαμε αντικειμενικά τη χρηματική αξία μιας ανθρώπινης ζωής! Ισούται με 1 εκατ. ευρώ! Πώς; Για να δούμε πώς προκύπτει αυτή η τιμολόγηση της ζωής. Θυμηθείτε ότι καθένα από τα δέκα χιλιάδες άτομα που ρωτήσαμε αποδέχτηκε 100 ευρώ για μία επιπλέον πιθανότητα θανάτου (την επόμενη Δευτέρα) στις δέκα χιλιάδες. Ως «ομάδα» οι δέκα χιλιάδες αυτοί συμπολίτες μας συναίνεσαν σε έναν επιπλέον θάνατο με αντίτιμο, συνολικά, 1 εκατ. ευρώ!
Απόδειξη: Η αποδοχή μίας επιπλέον πιθανότητας θανάτου από τον καθένα και την καθεμία αυτής της ομάδας των δέκα χιλιάδων ατόμων ισοδυναμεί με έναν επιπλέον θάνατο (κατά μέσον όρο) μεταξύ των μελών αυτής της ομάδας των δέκα χιλιάδων ατόμων. (Το γινόμενο του αριθμού 10.000 επί του κλάσματος 1 προς 10.000 μας κάνει... τον αριθμό 1.) Ουσιαστικά, λοιπόν, συναίνεσαν ως ομάδα (και εφόσον δεν γνώριζαν ποιος ή ποια από αυτούς θα πεθάνει την επόμενη Δευτέρα ως απόρροια αυτής τους της επιλογής) ότι ένας ή μία εξ αυτών που δεν θα πέθαινε κανονικά την επόμενη Δευτέρα τώρα θα πεθάνει. Και με τι αντίτιμο πρόσφεραν τη συναίνεσή τους σε αυτό τον επιπλέον θάνατο οι δέκα χιλιάδες ερωτηθέντες; Με το συνολικό αντίτιμο των 100 ευρώ επί 10.000 ατόμων, δηλαδή για 1 εκατ. ευρώ. Άρα, η χρηματική αξία μιας ζωής εκτιμάται από το κοινωνικό σύνολο ως ισοδύναμη ενός εκατομμυρίου ευρώ. Όπερ έδει δείξαι!
Ότι τα «κόλπα» των οικονομολόγων είναι ευφυή δεν υπάρχει αμφιβολία. Όμως δεν παύουν να είναι άκρως επικίνδυνα, καθώς εμφανίζουν ποιοτικές, ηθικές και απόλυτα υποκειμενικές εκτιμήσεις ως «επιστημονικούς» υπολογισμούς υπεράνω υποψίας. Το πρόβλημα είναι ότι οι πολιτικοί μας ποθούν τέτοιες «φόρμουλες», που τους επιτρέπουν να παίρνουν δύσκολες αποφάσεις, απαλλαγμένοι από ηθικά διλήμματα, δήθεν «αντικειμενικά». Π.χ. αξίζει να δοθούν 2 εκατ. ευρώ επιπλέον σε μια μονάδα θεραπείας που σώζει μία ζωή τον χρόνο; Ο πιο πάνω υπολογισμός απαντά «όχι», καθώς η υποκειμενική τιμή που (υποτίθεται ότι) δίνει η κοινωνία μας σε μία ζωή υπολογίστηκε «αντικειμενικά» στο 1 εκατ. ευρώ!
Ο λόγος, βέβαια, που αυτές οι φόρμουλες είναι άκρως επικίνδυνες, και συνεπώς απαράδεκτες, είναι ότι αποκρύπτουν από την κοινή θέα την απόλυτη υποκειμενικότητα της τιμολόγησης, παρουσιάζοντάς την ως δήθεν «αντικειμενική». Έστω ότι ως υπουργός Υγείας, π.χ., προτιμώ διαφορετική «τιμή» της μιας ζωής από το 1 εκατ. ευρώ που «βρήκαμε» προηγουμένως. Ότι π.χ. στο πλαίσιο της λιτότητας και της «εσωτερικής υποτίμησης» που ζητά η τρόικα θέλω να την εμφανίσω «φθηνότερη». Ή, ότι, για να δικαιολογήσω την αγορά ενός πανάκριβου μηχανήματος από «φιλική προς εμέ εταιρεία», θέλω να αυξήσω την «τιμή» της μίας ζωής που μπορεί να σώσει το εν λόγω μηχάνημα.
Τότε, αντί να θέσω το πιο πάνω ερώτημα σε δέκα χιλιάδες άτομα, προσφέροντάς τους 100 ευρώ για μία περισσότερη πιθανότητα θανάτου στις δέκα χιλιάδες, μπορώ να ρωτήσω Ν άτομα, προσφέροντας Χ ευρώ στον καθένα τους για μία περισσότερη πιθανότητα θανάτου στις Ν, αλλάζοντας το Ν και το Χ συνεχώς έως ότου βρω το γινόμενο ΝΧ ευρώ που με συμφέρει (ως τιμολόγηση της μίας ζωής)!
Να, λοιπόν, γιατί όταν με ρωτούν αν υπάρχει τρόπος να υπολογιστεί σε ευρώ το ανθρώπινο κόστος της κρίσης, των χαμένων ζωών των συμπολιτών μας, ανατριχιάζω: επειδή σκέφτομαι ότι η ψευδο-επιστήμη μου ευκαιρία ζητά να απαντήσει και αυτό το ερώτημα με τρόπο που συμφέρει τους έχοντες την εξουσία – την εξουσία να καταστρέφουν ζωές, κρυπτόμενοι πίσω από «αντικειμενικές» φόρμουλες που αγιάζουν τις πράξεις και τις πολιτικές τους.
[Toυ Γιάννη Βαρουφάκη από lifo.gr].
