Θέλει η Μόσχα να φτιάξει μια «νέα ΕΣΣΔ»;

Φιόντορ Λουκιάνοφ, πολιτολόγος (gazeta.ru)

Η μετα-σοβιετική εποχή τελείωσε. Ποιά θα είναι η νέα εποχή; Είναι ακόμα άγνωστο. Η διαδρομή περνάει μέσα από δοκιμές και σφάλματα. Το ίδιο και ο στόχος της Μόσχας για επανασύσταση μιας Ενωσης σημαντικής μερίδας των κρατών που ήταν μέλη της ΕΣΣΔ.

                                       Γελοιογραφία του Νιγιάζ Καρίμοφ

Τα οικονομικά μέτρα της Μόσχας ενάντια στην Ουκρανία και η ασυνήθιστα θερμή συνάντηση μεταξύ των προέδρων της Ρωσίας και του Αζερμπαϊτζάν στο Μπακού, δείχνουν ότι το Κρεμλίνο θα συνεχίσει να παίζει «σκληρό παιχνίδι» στο μετα–σοβιετικό χώρο. Όσο πλησιάζει ο χρόνος της διεξαγωγής της Συνόδου Κορυφής της «Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης» στο Βίλνιους, στη διάρκεια της οποίας το Κίεβο και το Ερεβάν θα πρέπει να υπογράψουν συμφωνίες για μια πιο στενή θεσμική σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, τόσο περισσότερο η Ρωσία ξεκαθαρίζει τη δική της θέση: Η Μόσχα δεν θα κάνει τα στραβά μάτια σε όσες πρώην σοβιετικές περιοχές αλληθωρίζουν προς τη Δύση.

Αν και η Ρωσία, σε αντίθεση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν έχει θέσει ποτέ επίσημα το ζήτημα επιλογής: «Είτε μαζί μας, είτε με τους άλλους», οι Ευρωπαίοι σε αυτό το θέμα είναι κάθετοι και το επαναλαμβάνουν συνεχώς, απαιτώντας από τα μετα-σοβιετικά κράτη να επιλέξουν: Είτε να προχωρήσουν τη θεσμική, πολιτική, οικονομική ολοκλήρωση μαζί τους, είτε με τη Ρωσία. Αντίθετα, είναι η Ρωσία που συνεχώς μιλάει για αμοιβαία συνεννόηση, ενώ γίνεται σαφές ότι το παιχνίδι οδηγείται και πάλι στη λογική του μηδενικού αθροίσματος. Το παράδοξο της κατάστασης είναι ότι για τους κορυφαίους παίκτες ο μετα-σοβιετικός χώρος έχει από καιρό κατέβει χαμηλά στην κλίμακα των προτεραιοτήτων. Η κορύφωση της γεωπολιτικής και οικονομικής δραστηριότητας για τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ήταν χρονικά στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 2000. Τώρα, η κατάσταση έχει αλλάξει. Ε
                                               Εκτός αμερικανικών προτεραιοτήτων

Οι Ηνωμένες Πολιτείες πλέον, εστιάζουν σε άλλα σημαντικότερα ζητήματα και περιοχές που τους ενδιαφέρουν. Έχοντας μείνει εμβρόντητη από τις χαοτικές εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο, τα αμερικανικά κέντρα λήψης αποφάσεων έχουν ήδη ξεκινήσει τις συζητήσεις για τις προτεραιότητες των ΗΠΑ στην επόμενη δεκαετία. Η τάση για την καθολική – οικουμενική ηγεσία και την παρουσία της Αμερικής σε κάθε σημείο του πλανήτη, πιθανώς να ανήκει στο παρελθόν. Θα πρέπει να καθοριστούν οι νέες προτεραιότητες και είναι πολύ δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι η Ουκρανία και η Γεωργία θα ανακτήσουν τη σημασία που είχαν 5 – 7  χρόνια για την Ουάσιγκτον. Το ενδιαφέρον για την Κεντρική Ασία, επίσης δεν είναι αιώνιο, ιδίως μετά την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν.

Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν πρόκειται να επεκταθεί παραπέρα, ή να διαθέσει σημαντικούς πόρους για να προσελκύσει στο άρμα της, κράτη που βρίσκονται ανατολικότερα των σημερινών της συνόρων. Τέλος, υπάρχει η Ρωσία. Ίσως, η πιο ενδιαφέρουσα περίπτωση. Η επίσημη προτεραιότητα της Ρωσικής Ομοσπονδίας, είναι η ενίσχυση της Τελωνειακής Ένωσης και η δημιουργία στη βάση της δομής αυτής, της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης. Αυτός είναι ο κύριος στόχος και της εξωτερικής και της οικονομικής πολιτικής της, και η συμμετοχή στο θεσμό που οικοδομείται, προσφέρεται σε όλες τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Στους Ουκρανούς, οι Ρώσοι μιλούν ανοικτά για το πόσα θα χάσουν σε περίπτωση που θα υπογράψουν μια συμφωνία για τη δημιουργία μιας ζώνης ελεύθερου εμπορίου με την ΕΕ, και προειδοποιούν την Αρμενία ότι, ακόμα και αυτές οι στενές σχέσεις που έχει η Μόσχα με το Ερεβάν, δεν θα παραμείνουν αλώβητες στην περίπτωση της υπογραφής ενός εγγράφου σύνδεσης – εμβάθυνσης της συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Στους Μολδαβούς  υπενθυμίζουν ότι έχουν ακόμα την ευκαιρία να προκαλέσουν το ενδιαφέρον της Ρωσίας. Το παράδοξο είναι ότι η Μόσχα ακόμα δεν έχει καταλήξει στον κατάλληλο για τα συμφέροντά της σχεδιασμό. Σε σύγκριση με τα προ πενταετίας γεγονότα, η τάση για την ενσωμάτωση – ολοκλήρωση με κάθε δυνατό μέσο του μέγιστου αριθμού από τις πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες, έχει αποδυναμωθεί. Πιο συγκεκριμένα, η εκ των προτέρων αξία της ένταξης χάνει έδαφος από τους υπολογισμούς που γίνονται για το κόστος – όφελος του θεσμικού εγχειρήματος. Αξιολογούνται τα πάντα: Ποιά είναι τα πλεονεκτήματα, αν αξίζει το παιχνίδι, αν θα έχουμε υπερβάσεις στις δαπάνες, ποιά θα είναι τα τελικά οφέλη, κ.λ.π.

Στη ζυγαριά της γεωπολιτικής

Όμως, ακόμη και το θέμα της Ουκρανίας, δεν είναι τόσο απλό. Η σημασία της συμμετοχής της δεύτερης μεγαλύτερης πρώην σοβιετικής Δημοκρατίας στην Τελωνειακή Ένωση, όπως φαίνεται, δεν αμφισβητείται από κανέναν. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος το Κίεβο, το οποίο σε κάθε μορφή ολοκλήρωσης τηρεί μια στάση «παρεμπόδισης», να διαπραγματεύεται συνεχώς για κάθε ζήτημα, ακόμα και για ήσσονος σημασίας θέματα, παραλύοντας με αυτό τον τρόπο την ενωσιακή δομή. Η στήριξη της ασφάλειας των χωρών της Κεντρικής Ασίας, πολύ περισσότερο, η μεγαλύτερη συμμετοχή τους σε συμμαχίες με τη Ρωσία, προκαλούν επίσης αναταράξεις.

Εχει σημασία λοιπόν, το κόστος του εγχειρήματος. Και εδώ, αξίζει να σημειωθεί ότι το «καμπανάκι» είχε ήδη χτυπήσει από τη μη παρέμβαση της Μόσχας στο Κιργιστάν το 2010. Επιπλέον, είναι η άποψη της κοινής γνώμης για τις συνέπειες της εμβάθυνσης των διαδικασιών ολοκλήρωσης. Η ρωσική κοινή γνώμη είναι ευνοϊκότερα διατεθειμένη με την ιδέα της οικοδόμησης τειχών παρά με το άνοιγμα της αγοράς εργασίας για τους πολίτες των χωρών - μελών της Ευρασιατικής Ένωσης, ειδικά αν θα ενταχθούν στη νέα δομή τα κράτη της Κεντρικής Ασίας.  

Όσον αφορά στο Νότιο Καύκασο, η Γεωργία και το Αζερμπαϊτζάν είναι έξω από αυτή τη συζήτηση, γιατί ούτε η Τιφλίδα ούτε το Μπακού, για διαφορετικούς λόγους η κάθε χώρα, δεν θα προσπαθήσουν να ενταχθούν στα ρωσικά σχέδια. Επίσης, η Αρμενία, ρεαλιστικά κρίνοντας, δεν μπορεί να ενσωματωθεί πουθενά, ούτε στην Ανατολή, ούτε στη Δύση. Και όχι λόγω της γεωπολιτικής αντιπαλότητας των μεγάλων χωρών, αλλά λόγω της πραγματικής απομόνωσης στην οποία βρίσκεται. Άλλους εγγυητές της ασφάλειας της χώρας εκτός από τη Ρωσία, το Ερεβάν δεν έχει και δεν θα αποκτήσει ποτέ. Μπορούμε επίσης να πούμε, για να είμαστε δίκαιοι, ότι και η Ρωσία έχει ανάγκη την Αρμενία. Άλλον τόσο σταθερό σύμμαχο στον Νότιο Καύκασο (ο οποίος είναι σημαντικός, επειδή υπάρχει ο Βόρειος Καύκασος), η Μόσχα και να ψάξει, δεν θα βρει.

Το τέλος της μετα-σοβιετικής εποχής

Η Ρωσία βρίσκεται σε μια μεταβατική φάση, και αυτό ισχύει για όλες τις πτυχές της πολιτικής της. Η μετα-σοβιετική εποχή έχει τελειώσει. Ποιά θα είναι η νέα εποχή, είναι ακόμα άγνωστο. Η διαδρομή καθορίζεται μέσα από δοκιμές και σφάλματα. Σε σχέση με τις γειτονικές χώρες, έχει επιλεχθεί, μέχρι στιγμής, η τακτική της συγκρατημένης αναμονής. Η Μόσχα θέλει να τις κρατήσει σε ένα ενδιάμεσο καθεστώς αναμονής, για όσο διάστημα η ίδια δεν έχει ακόμα διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη πολιτική εξωτερικών σχέσεων για το μετα-σοβιετικό χώρο.

Τα εσωτερικά προβλήματα των γειτόνων και των δυνητικών προστατών τους στη Δύση (ή στην Ανατολή), διευκολύνουν το έργο της Ρωσίας. Κανείς δεν πρόκειται να πάρει σοβαρά ρίσκα και να επωμιστεί κόστη για χάρη της Ουκρανίας, της Αρμενίας και του Τατζικιστάν. Ωστόσο, αν ο προβληματισμός στη Ρωσία κρατήσει σε μάκρος, το κενό θα καλυφθεί χωρίς αυτήν. Αυτός, είναι ο νόμος της φύσης. 

Ο Φιόντορ Λουκιάνοφ είναι αρχισυντάκτης του περιοδικού «Η Ρωσία στην παγκόσμια πολιτική»

Το πρωτότυπο άρθρο βρίσκεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση:gazeta.ru/comments/column/lukyanov.