Οι δυναστείες επιστρέφουν

Στο μυθιστόρημα του Ονορέ ντε Μπαλζάκ «Μπαρμπα-Γκοριό» ο συγγραφέας φέρνει τον φιλόδοξο νεαρό δικηγόρο Ραστινιάκ ενώπιον των επιλογών του με σκληρή απλότητα. Μπορεί να δουλέψει: «Αυτή είναι μία καλή προοπτική για σένα. Δέκα χρόνια μόχθου για τον κύριο, παρακαλώ». Ή μπορεί να επιλέξει τον άλλο δρόμο: «Δεν υπάρχει άλλη λύση, παντρέψου μία πλούσια γυναίκα».
Η επιλογή ανάμεσα στη σκληρή δουλειά ή την κληρονόμο μπορεί να μοιάζει παλιομοδίτικη, αλλά σύμφωνα με το βιβλίο του Γάλλου οικονομολόγου Τομάς Πικετί, Capital in the 21st Centure, το δίλημμα του Ραστινιάκ επανέρχεται.
Επιστρέφει καθώς ο κληρονομημένος πλούτος αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία, σε τέτοια κλίμακα που πλέον για ορισμένους αποτελεί βιώσιμη εναλλακτική στην εργασία. Θέτει, όμως, παράλληλα μία βαθιά οικονομική και κοινωνική πρόκληση για τις πλούσιες χώρες που πιστεύουν ότι προσφέρουν ευκαιρίες ισότητας. Η Βρετανία ήδη παίρνει μία γεύση. Η ενίσχυση των τιμών των κατοικιών σε τόσο υψηλά επίπεδα για πολλούς συνεπάγεται ότι ο μόνος τρόπος να αποκτήσουν ένα σπίτι είναι να το κληρονομήσουν.

Η επιστροφή σε αυτήν την κατάσταση δεν οφείλεται σε μεγαλύτερη ανισότητα ή στο 1% των μεγαλύτερων πλουτοκρατών. Αντιθέτως, είναι αποτέλεσμα της βραδύτερης ανάπτυξης στις πλουσιότερες οικονομίες. Όσο χαμηλότερος ο ρυθμός ανάπτυξης, τόσο μικρότερο το ποσοστό του συνολικού πλούτου της κοινωνίας που δημιουργείται από εκείνους που ζουν και κατά συνέπεια -εξ ορισμού- τόσο μεγαλύτερο ποσοστό του πλούτου μεταβιβάζεται από τις προηγούμενες γενιές που δεν υπάρχουν πλέον στη ζωή. Οπότε, οι χώρες που επηρεάζονται περισσότερο δεν είναι εκείνες με τη μεγαλύτερη ανισότητα, αλλά αυτές με τη χαμηλότερη ανάπτυξη. ΕΣτη Γαλλία, ο καθηγητής Πικετί εκτιμά ότι η ετήσια ροή πλούτου από κληρονομιά αντιστοιχούσε στο 20% με 25% του εθνικού διαθέσιμου εισοδήματος κατά τον 19ο αιώνα. Μειώθηκε περίπου στο 5% τον 20ό αιώνα, μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους που κατέστρεψαν σχεδόν συνολικά τα κεφαλαιακά αποθέματα που θα μπορούσαν να κληροδοτηθούν. Ακολούθησε ταχεία ανάπτυξη, υψηλή φορολογία κεφαλαίου, υψηλός πληθωρισμός που διάβρωσε τον υπάρχοντα χρηματοοικονομικό πλούτο και νομοθεσία φιλική προς τον εργαζόμενο. 

Φαίνεται, όμως, πως αυτή η χώρα επιστρέφει στα επίπεδα του 19ου αιώνα. Το ίδιο ισχύει για τις ΗΠΑ και τη Βρετανία. Ενδεχομένως να είχαμε μία περίοδο αξιοκρατίας τον προηγούμενο αιώνα, αλλά εσφαλμένα υποθέσαμε ότι επρόκειτο για μία πιο μόνιμη κατάσταση.
Ο πλούτος που κληροδοτείται βρίσκεται σε δυσθεώρητα ύψη σε σύγκριση με τα ψίχουλα που μπορεί να συγκεντρώσει κάποιος αποταμιεύοντας. Στη Γαλλία για παράδειγμα, το ποσοστό αποταμίευσης είναι μεγαλύτερο από 10% του διαθέσιμου εισοδήματος. Τις μεγαλύτερες αποταμιεύσεις, ωστόσο, κάνουν εκείνοι που έχουν κληρονομήσει κάποια περιουσία. Είναι πολύ πιο εύκολο να βάλεις κάποια χρήματα στην άκρη εάν έχεις κληρονομήσει ένα σπίτι και δεν έχεις να πληρώνεις ενοίκιο. Έτσι, οι κληρονομιές μπορεί τελικά να αντιστοιχούν σε ποσοστό μεγαλύτερο του 80% του συνολικού πλούτου.
Η ανισότητα μπορεί να μην είναι η βασική αιτία των μεγαλύτερων κληρονομιών, αλλά οι μεγαλύτερες κληρονομιές σίγουρα μπορούν να επιδεινώσουν την ανισότητα. Εάν ο πλούτος δεν κατανέμεται στην κοινωνία, τότε με τις κληρονομιές επαναλαμβάνεται το μοτίβο.
Ο καθηγητής Πικετί επισημαίνει ότι εάν οι αποδόσεις κεφαλαίου μετά φόρων είναι υψηλότερες από τον ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας, τότε το μόνο που χρειάζεται να κάνουν όλοι όσοι έχουν κληρονομήσει μία περιουσία είναι να αποταμιεύσουν μεγάλο μέρος των εσόδων από την κληρονομιά τους. Όσο καιρό συνεχίζεται αυτή η κατάσταση, τόσο θα αυξάνεται το ποσοστό του συνολικού πλούτου που τους αντιστοιχεί ή τουλάχιστον θα διατηρείται.
Ο προβληματισμός για το πώς αντιμετωπίζεται αυτή η κατάσταση δεν είναι νέος. Αντιθέτως, είναι πανάρχαιο πρόβλημα. Εξαρτάται από το πόσο πολύ εκτιμά η κοινωνία την ισότητα των ευκαιριών και πόσο αποστρέφεται τους αναδιανεμητικούς φόρους. Το συμπέρασμα του καθηγητή Πικετί -που τάσσεται σαφώς υπέρ της αναδιανομής του εισοδήματος- είναι πως πρέπει να επιβληθεί φόρος πλούτου σε παγκόσμια κλίμακα.
Αυτή βεβαίως είναι μία ουτοπική συνταγή. Είναι, όμως, πιθανό να εξαχθούν κάποια χρήσιμα συμπεράσματα. Η απλούστερη απάντηση είναι να επιταχυνθεί ο ρυθμός ανάπτυξης έτσι ώστε να μπορούμε να δημιουργήσουμε μεγαλύτερο πλούτο κατά τη διάρκεια του βίου μας. Αυτό είναι ένα ισχυρό επιχείρημα υπέρ της μεγαλύτερης μετανάστευσης στις πλουσιότερες χώρες - κατά συνέπεια και υπέρ του μεταναστευτικού νομοσχεδίου στις ΗΠΑ που έχει κολλήσει στη Βουλή την Αντιπροσώπων. Είναι επίσης ένα επιχείρημα υπέρ των γνωστών μεταρρυθμίσεων από την πλευρά της προσφοράς ώστε να ενισχυθεί η ανάπτυξη.
Για κάθε κοινωνία που είναι διατεθειμένη να ανεχθεί την αναδιανομή του εισοδήματος μέσω δασμών και φόρων κληρονομιάς, η επιβράδυνση της οικονομίας θα έπρεπε να είναι λόγος αύξησης αυτής της φορολογίας. Σε πρόσφατη έκθεση που υπογράφει μαζί με τον Εμανουέλ Σουέζ, ο καθ. Πικετί υποστηρίζει ότι ο ιδανικός φορολογικός συντελεστής κληρονομίας για τις ΗΠΑ και τη Γαλλία είναι περίπου 50% - 60%. Αυτό το ιδανικό ποσοστό αυξάνεται καθώς ο ρυθμός ανάπτυξης μειώνεται σε σχέση με την απόδοση κεφαλαίου.
Αν μη τι άλλο, σε έναν κόσμο όπου όλο και μεγαλύτερο μέρος του πλούτου κληρονομείται, δεν έχει νόημα να μειωθεί η φορολογία στους υπάρχοντες φόρους περιουσίας.
Στη Βρετανία, η κυβέρνηση συνασπισμού σοφά αποφάσισε να μη μειώσει τον φόρο κληρονομιάς όπως είχε υποσχεθεί κατά την προεκλογική εκστρατεία του 2010. Στις ΗΠΑ, ο «δημοσιονομικός γκρεμός» το 2013 οδήγησε στην επαναφορά του φόρου στο 40%, αλλά δημιουργήθηκε μία μεγάλη εξαίρεση για τις περιουσίες που είναι μικρότερες των 5 εκατ. δολ.
Καθώς η γενιά των baby boomers θα βρεθεί αντιμέτωπη με τη θνησιμότητά της, οι πολιτικές πιέσεις για μείωση του φόρου κληρονομιάς θα ενταθούν. Είναι μία φυσική συνέπεια της επιθυμίας πολλών ανθρώπων να μεταβιβάσουν τον πλούτο που δημιούργησαν στα παιδιά τους.
Είναι, όμως, κρίσιμο για τις επόμενες δεκαετίες να αντισταθούμε σε αυτές τις πιέσεις. Ειδικότερα στις ΗΠΑ, όπου οι πολιτικές δύσκολα αναθεωρούνται, είναι σημαντικό να μπει στο παιχνίδι τώρα ο φόρος μεταβίβασης ακινήτων.
Στο μυθιστόρημα του Μπαλζάκ, ο κακός Βολτράν προτρέπει το Ραστινιάκ να ακολουθήσει τον εύκολο δρόμο. «Βρίσκεσαι στο σταυροδρόμι της ζωής, αγόρι μου, επέλεξε τον δρόμο σου» του λέει. Οι ανεπτυγμένες κοινωνίες καλούνται επίσης να διαλέξουν. Θα πρέπει να επιλέξουν την ελεύθερη ροή της αριστοκρατίας του προηγούμενου αιώνα και όχι την επιστροφή στον πλούτο των δυναστειών που είχε προηγηθεί.

ΠΗΓΗ: FT.com".