Η συμφωνία για την τραπεζική ένωση είναι μια τρύπα στο νερό

των Φιλίπ Λαμπέρ και Σβεν Γκίγκολντ

L' accord sur l' union bancaire est un coup d' épée dans l' eau ©Le Monde Τον Ιούνιο 2012, οι επικεφαλής των κρατών και των κυβερνήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ)συμφώνησαν να διαρρήξουν το φαύλο κύκλο που συνέδεε τις τράπεζες με τα δημόσια οικονομικά των κρατών-μελών. Όταν τα κράτη-μέλη έσπευσαν προς βοήθεια των τραπεζών τους, ήδη από το 2008, οι ζημιές τους εθνικοποιήθηκαν, με αποτέλεσμα την απότομη αύξηση κατά 20% της αναλογίας του δημοσίου χρέους προς το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν στην Ευρώπη. Η δημοσιονομική κατάσταση επιδεινώθηκε ιδιαιτέρως στην Ιρλανδία και την Ισπανία, δύο κράτη που μολοταύτα θεωρούνταν ως τότε από τους «καλύτερους μαθητές» της ΕΕ. Το σχέδιο που αποφασίστηκε τον Ιούνιο του 2012 βασιζόταν στο ότι, από τούδε και στο εξής, οι τράπεζες της ευρωζώνης (αλλά και εκείνες που εδρεύουν σε κράτη-μέλη της ΕΕ εκτός ευρωζώνης, εφόσον το επιθυμούν) που θα συναντούν δυσκολίες, θα διασώζονται από τον «ευρωπαϊκό μηχανισμό σταθερότητας» (ESM) το ταμείο αλληλοβοήθειας που συστήθηκε για να παράσχει έκτακτα δάνεια διάσωσης στα κράτη-μέλη που αντιμετώπιζαν το φάσμα της χρεοκοπίας. Αν και το ταμείο αυτό χρηματοδοτείται από εθνικούς πόρους, ουσιαστικά αναδιανέμει στο σύνολο της ευρωζώνης το κόστος της πιθανής διάσωσης κάθε χρηματοπιστωτικού οργανισμού.Ελαφρύνει έτσι ουσιαστικά το κόστος για το κράτος-μέλος στο οποίο ανήκει η περί ου ο λόγος τράπεζα.

 ΕΌπως είναι φυσικό, μια τέτοια από κοινού ανάληψη του κόστους των επιχειρήσεων διάσωσης συνεπάγεται την εγκαθίδρυση ανάλογων ελεγκτικών μηχανισμών: αν οι τράπεζες επιθυμούν να έχουν τη δυνατότητα να απευθύνονται στα κρατικά ταμεία των κρατών-μελών της ευρωζώνης,εξυπακούεται πως θα υφίστανται ελέγχους από το ίδιο επίπεδο, την ευρωζώνη, ώστε να μην επωφελούνται πλέον από την υπέρμετρη ανεκτικότητα που επιδείκνυαν προς τις τράπεζες οι εθνικές ελεγκτικές αρχές.

Μια ενιαία Αρχή

Είναι προφανές πως για να είναι πράγματι αποτελεσματικός ένας τέτοιος κοινός ελεγκτικός μηχανισμός, θα πρέπει να εξασφαλίζεται από μια κοινή, επίσης πανευρωπαϊκή, Αρχή, με δικαιοδοσία να αναμορφώνει τις ελλειμματικές τράπεζες. Τέλος, χρειάζεται να εγκαθιδρυθεί ένα κοινό σύστημα εγγύησης των καταθέσεων, ώστε σε περίπτωση αποτυχίας του σχεδίου διάσωσης μιας τράπεζας, να προστατεύονται οι καταθέτες στην ευρωζώνη.

Κοντολογίς, αυτό το σχέδιο περί «τραπεζικής ένωσης» συνιστά την πιο φιλόδοξη απόπειρα των κρατών-μελών της ευρωζώνης να ασκούν από κοινού την εθνική τους κυριαρχία, μετά τη δημιουργία του ευρώ. Στηρίζεται δε σε τρεις πυλώνες: τον «ενιαίαιο εποπτικό μηχανισμό» (SSM), τον «ενιαίο μηχανισμό εξυγίανσης» (SRM), το «ενιαίο σύστημα εγγυοδοσίας των καταθέσεων» (SDGS). Αλλά το συμβούλιο των υπουργών οικονομικών της ΕΕ απέρριψε με συνοπτικές διαδικασίες αυτόν τον τελευταίο πυλώνα, θεωρώντας τον πολύ ευαίσθητο πολιτικά χωρίς να είναι εξίσου ουσιώδης. Ούτως ώστε σήμερα το σχέδιο της «τραπεζικής ένωσης» να στηρίζεται πια σε δύο μόνο πυλώνες.

Το Σεπτέμβριο, το «ευρωπαϊκό κοινοβούλιο» (ΕΚ) και το «συμβούλιο», συμφώνησαν να προχωρήσουν στη σύσταση του SSM. Σε ένα έτος από σήμερα, η «ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα» (ΕΚΤ) θα αναλάβει την επιτήρηση των τραπεζών των κρατών-μελών της ευρωζώνης και θα ασκεί άμεση εποπεία στους 130 «συστημικούς» χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, που εξασφαλίζουν το 85% του κύκλου εργασιών του τραπεζοπιστωτικού κλάδου.

Μεγάλες δυσκολίες

Αλλά αν αυτός ο πρώτος κοινοβουλευτικός κάβος ξεπεράστηκε χωρίς μείζονα προβλήματα, η προσπάθεια να συστηθεί ο δεύτερος πυλώνας, το SRM, συνάντησε σοβαρές δυσκολίες, ιδίως λόγω των συνεχόμενων αντιδράσεων της Γερμανίας, που δεν είναι μυστικό πως διατηρεί ζωηρές επιφυλάξεις και στην ιδέα ακόμα της εγκαθίδρυσης της «τραπεζικής ένωσης». Εν πάση περιπτώσει, ο «ενιαίος μηχανισμός εξυγίανσης» εξ αρχής διέθετε δύο βασικές πτυχές:

— Από τη μια την εγκαθίδρυση μιας «ενιαίας αρχής εξυγίανσης», όπου θα εκπροσωπούνται όλα τα κράτη-μέλη -χωρίς μολοταύτα να διαθέτουν δικαίωμα βέτο- και που θα προτείνει στην «ευρωπαϊκή επιτροπή» (Κομισιόν) την αναδιάρθρωση μιας τράπεζας.

— Από την άλλη, τη δημιουργία ενός «ενιαίου ταμείου εξυγίανσης» από συνεισφορές των ιδίων των τραπεζών, που θα χρηματοδοτεί την εξυγίανσή τους, αφού όμως πρώτα έχει εξασφαλιστείη κάλυψη του 8% του ελλείμματος των τραπεζών από τους μετόχους και τους πιστωτές.

Ανεφάρμοστη απόφαση

Ατυχώς η συμφωνία του συμβουλίου των υπουργών οικονομικών της ΕΕ της νύχτας μεταξύ 18 και 19 Δεκεμβρίου αμφισβητεί άμεσα αυτή τη σώφρωνα αρχιτεκτονική. Σε βαθμό που, όπως καταγγέλλουν οι περισσότεροι παρατηρητές, μεταξύ των οποίων ο ίδιος ο Μάριο Ντράγκι (MarioDraghi), πρόεδρος της ΕΚΤ, ο «ενιαίος μηχανισμός εξυγίανσης» κινδυνεύει να είναι μόνο κατ' όνομα «ενιαίος».

Πράγματι, περιπλέκοντας υπερβολικά τη διαδικασία, καθίσταται πρακτικά αδύνατο να αποφασιστεί η αναδιάρθρωση μιας ελλειμματικής τράπεζας. Στόχος αυτής της επιχείρησης είναι η περιθωριοποίηση της Κομισιόν, ώστε η σχετικά διαδικασία να παραμείνει απολύτως ελεγχόμενη από τα κράτη-μέλη.

Αλλά η πρόσφατη εμπειρία δείχνει πως τα κράτη και οι τράπεζες συνδέονται με μη υγείς δεσμούς. Οι σχέσεις των πολιτικών ελίτ με τα διευθυντικά τραπεζικά στελέχη οδήγησαν πολύ συχνά σε αποφάσεις που εξυπηρετούσαν μάλλον τα συμφέροντα των τραπεζών, παρά εκείνα των πολιτών. Εξ ου και η ανάγκη η όλη διαδικασία να ελέγχεται από την Κομισιόν, που είναι εκ κατασκευής λιγότερο ευεπίφορη στο να λειτουργεί ως υπηρέτης ειδικών συμφερόντων όσον αφορά την εξυγίανση των χρεοκοπημένων τραπεζών.

Εξίσου προβληματική είναι η θέση που υιοθέτησε το «συμβούλιο» για τη διαμόρφωση του «ενιαίου ταμείου εξυγίανσης». Ούτε λίγο, ούτε πολύ, το «συμβούλιο» προτείνει αυτή να προκύψει από τη σύναψη μιας νέας συνθήκης, εκτός του πλαισίου της ΕΕ.

Επιστροφή στην αφετηρία

Η προτεινόμενη διαδικασία λήψης απόφασης καθιστά επίσης ιδιαιτέρως δυσχερή την παρέμβαση του ταμείου αυτού, περιορίζοντας καταλυτικά τη δυνατότητα μιας πραγματικής αμοιβαιοποίησης του κόστους της εξυγίανσης των τραπεζών σε όλα τα κράτη-μέλη.

Το κερασάκι στην τούρτα είναι πως τίθεται πλέον εκτός συζήτησης το ESM να λειτουργεί ως δίκτυ ασφαλείας για τις τράπεζες, πράγμα που αποτελούσε τον πυρήνα του σχεδίου της τραπεζικής ένωσης! Διαφαίνεται πια ξεκάθαρα η προοπτική, σε περίπτωση μείζονος κρίσης σε μια τράπεζα, το λογαριασμό της σωτηρίας της να κληθεί να τον πληρώσει μονομερώς το κράτος-μέλος όπου εδρεύει η τράπεζα αυτή.

Να 'μαστε λοιπόν ξανά στην αφετηρία! Ενώ η εγκαθίδρυση ενός ενιαίου πανευρωπαϊκού συστήματος εποπτείας των τραπεζών συνιστά αναντίρρητα πρόοδο, οι υπουργοί οικονομικών της ΕΕ τορπίλλισαν το βασικό του στόχο: να διαρραγούν οι προνομιακές σχέσεις μεταξύ κρατών και τραπεζών.

Αλλά το ΕΚ δεν δέχεται αυτή την προοπτική: με μεγάλη πλειοψηφία επιθυμεί να μπορεί η Κομισιόν να αποφασίζει την εξυγίανση μιας τράπεζας και να δημιουργηθεί ένα κοινό ευρωπαϊκό ταμείο που να χρηματοδοτεί τη σχετική διαδικασία. Από την κατάληξη των διαπραγματεύσεων μεταξύ του ΕΚ και του «συμβουλίου», που θα ξεκινήσουν τον Ιανουάριο, θα εξαρτηθεί ίδια η ύπαρξη μιας τραπεζικής ένωσης αντάξιας αυτού του ονόματος.

---

Οι Philippe Lamberts και Sven Giegold είναι αντίστοιχα Βέλγος και Γερμανός «πράσινοι» ευρωβουλευτές".