Αντέχει ο πλανήτης κι άλλες Αμερικές;

του Τσαντράν Ναΐρ

Can the Planet Support More Americas? ©New York Times

Προσπαθήστε να φανταστείτε έναν κόσμο με τρεις Αμερικές: με τρεις γιγάντιες οικονομικές υπερδυνάμεις, οι πολίτες των οποίων αγοράζουν, πωλούν και καταναλώνουν, επιδιώκοντας ο καθένας τη δική του εκδοχή του «αμερικανικού ονείρου». Δυσκολεύεστε; Κι όμως, οι οικονομολόγοι μας διαβεβαιώνουν πως προς τα εκεί ακριβώς πορευόμαστε.  

Γενική είναι η πεποίθηση πως η Κίνα θα εκτοπίσει τις ΗΠΑ από τη θέση της μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες. Κι ως το 2050, η Ινδία θα τις φθάσει με τη σειρά της.  

Αυτή η προοπτική συναρπάζει πολλούς ανθρώπους -κυρίως επιχειρηματίες αλλά και τις ασιατικές κυβερνήσεις. Μετά από δεκαετίες μόχθου και σκληρής δουλειάς, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι ετοιμάζονται να γευθούν την ευημερία της ζωής της μεσαίας τάξης.  

Σύμφωνα με τις ισχύουσες τάσεις, η «παγκόσμιος τράπεζα» και το «διεθνές νομισματικό ταμείο» (ΔΝΤ) αναμένουν πως μεταξύ 2005 και 2050 το παγκόσμιο προϊόν θα εξαπλασιασθεί ως επταπλασιαστεί. Το ΑΕΠ της Ασίας π.χ. από τα σημερινά 30 τρις δολάρια αναμένεται να φθάσει στα 230 τρις.  

Αυτά είναι.................  εκπληκτικά νούμερα. Αλλά πόσο ρεαλιστικά είναι -ή επιθυμητά;

Αν υπάρξουν δύο επιπλέον οικονομικοί κολοσσοί εξίσου γιγάντιοι με τις ΗΠΑ (στην πραγματικότητα μεγαλύτεροι, μια που το ΑΕΠ των ΗΠΑ αναμένεται επίσης πως θα έχει τριπλασιαστεί ως τα μέσα του αιώνα) ο πλανήτης μας θα βρεθεί υπό περιβαλλοντική πίεση αδιανόητη με τα σημερινά δεδομένα.

Ήδη βρισκόμαστε πέραν τις φέρουσας ικανότητας της Γης, κι όμως το γεγονός αυτό ελάχιστα επηρέασε τις προσδοκίες των οικονομολόγων όσον αφορά την ανάπτυξη.

Πάρτε για παράδειγμα την ενέργεια: αν οι Κινέζοι και οι Ινδοί κατανάλωναν κατά κεφαλή τόση ενέργεια όση οι Αμερικανοί, η συνολική τους κατανάλωση ενέργειας θα ήταν δεκατέσσερις φορές μεγαλύτερη από εκείνη των ΗΠΑ.

Ακόμα κι αν οι Ασιάτες αυτοπεριορίζονταν σε χαμηλότερα επίπεδα ενεργειακής κατανάλωσης -όσο ας πούμε εκείνο των Ευρωπαίων ή και χαμηλότερα- θα χρειάζονταν να καταναλώνουν οκτώ ως εννιά φορές περισσότερη ενέργεια από ότι οι σημερινοί Αμερικανοί.

Όπως κι αν το δει κανείς, ο κόσμος δεν είναι εις θέση να βιώσει πράγματι παρόμοια επίπεδα ενεργειακής κατανάλωσης. Με τις συμβατικές μορφές παραγωγής ενέργειας, κάτι τέτοιο θα παρήγαγε τόσο άνθρακα που ο πλανήτης μας θα καταδικαζόταν σε αδιανόητες κλιματικές αλλαγές, ενώ οι εναλλακτικές λύσεις (ακόμα κι η πυρηνική ενέργεια) απλά δεν μπορεί να αντεπεξέρθουν σε τόση ζήτηση εντός των δεδομένων χρονικών περιθωρίων.

Πάρτε τα αυτοκίνητα: αν η Κίνα, η Ινδία και οι υπόλοιπες αναπτυσσόμενες χώρες έφταναν στα δυτικά επίπεδα ιδιωτικής αυτοκίνησης, μέσα σε τέσσερις δεκαετίες ο πλανήτης θα κατακλυζόταν από 3δις αυτοκίνητα, τέσσερις φορές όσα κυκλοφορούν σήμερα. Πού θα βρεθούν καύσιμα για όλα αυτά τα αυτοκίνητα και με ποιο οικολογικό αντίτιμο;

Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε με ανάλογους υπολογισμούς για τα πάντα, από τα κοτόπουλα στα άι-παντ. Απλά: αυτός ο πλανήτης δεν έχει αρκετές πρώτες ύλες για να στηρίξει δύο ακόμα υπερκαταναλωτικές Αμερικές

Οι πολιτικοί, οι οικονομολόγοι και οι επιχειρηματίες εξακολουθούν να εθελοτυφλούν στο γεγονός αυτό, και χρησιμοποιούν την τεχνολογία, τις ελεύθερες αγορές και την οικονομία για να συνεχίζουν να σκορπούν μηνύματα αισιοδοξίας και ελπίδας. Αλλά η ελπίδα δε συνιστά σχέδιο.

Οι ασιατικές κυβερνήσεις θα πρέπει να απορρίψουν τις κοντόθωρες απόψεις όσων ωθούν τους Ασιάτες σε ξέφρενη κατανάλωση, αλλά και τους δυτικούς οικονομολόγους και ηγέτες που προσδοκούν από την περιοχή αυτή να μεταβληθεί σε «ατμομηχανή της ανάπτυξης» για να βγει η παγκόσμια οικονομία από την κρίση ή τις ασιατικές κυβερνήσεις που ενστερνίζονται την άποψη πως αυτό που χρειάζονται οι πληθυσμοί τους είναι ακατάπαυστη οικονομική μεγέθυνση.

Αυτό δε σημαίνει πως οι Ασιάτες είναι καταδικασμένοι να παραμείνουν φτωχοί. Ούτε συνιστούν επιχειρήματα κατά της οικονομικής ανάπτυξης. Αποτελούν όμως έκκληση για ανάγκη συγκρατημένης κατανάλωσης, που θα πραγματοποιείται με τρόπους που δε θα αυξάνουν περαιτέρω τις ανάγκες μας σε πρώτες ύλες, δε θα εξαντλούν -ή θα υποβαθμίζουν- το περιβάλλον, δε θα παράγουν περισσότερες εκπομπές ή ρύπανση και δε θα απειλήσουν την υγεία και τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων.

Αν η Ασία επιθυμεί να χαρίσει ευημερία στη συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της, τα κράτη της περιοχής χρειάζεται να βρουν εναλλακτικούς τρόπους προώθησης της οικονομικής κι ανθρώπινης ανάπτυξης. Η Ασία χρειάζεται να δώσει προτεραιότητα σε ό,τι προωθεί την προσέγγιση «περισσότερο σημαίνει λιγότερο» που θέτει το ζήτημα της διαχείρισης των πόρων στο κέντρο κάθε πολιτικής παρέμβασης.

Τα κρίσιμα πρώτα βήματα στην πορεία αυτή αφορούν τη φορολόγηση των πρώτων υλών και των εκπομπών θερμοκηπικών αερίων, που θα δώσει κίνητρα στις επιχειρήσεις να χρησιμοποιούν πολύ λιγότερες πρώτες ύλες και πολύ λιγότερη ενέργεια για την παραγωγή των προϊόντων τους. Πράγμα που με τη σειρά του θα αλλάξει και τις καταναλωτικές συνήθειες.

Αυτό το βήμα από μόνο του, αν το κάνει πρώτη η Ασία, θα σηματοδοτήσει το εναρκτήριο λάκτισμα μιας νέας βιομηχανικής επανάστασης που, σε αντίθεση με την προηγούμενη, δε θα υποτιμά το κόστος των πρώτων υλών και δε θα «εξωτερικοποιεί» τα πραγματικά της κόστη. Έτσι θα απομακρυνθούμε από τον κυρίαρχο σήμερα ακραίο καπιταλισμό και θα τον αναπλάσουμε, ούτως ώστε να ταιριάζει στις ανάγκες του συνωστισμένου 21ου αιώνα.

Προς τούτο, χρειάζονται ισχυρά κίνητρα. Πάρτε ξανά την Κίνα: αν θέλει να γίνει «μετρίως ευημερούσα» χώρα ως το 2050, με πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα πάνω-κάτω τετραπλάσιο του σημερινού, θα πρέπει να επταπλασιάσει τα σημερινά της επίπεδα αποτελεσματικότητας στη χρήση των πρώτων υλών. Η Ινδία βρίσκεται αντιμέτωπη με ανάλογες προκλήσεις. Ανεξάρτητα της φύσης των πολιτικών που θα εφαρμόσουν, αμφότερες οι χώρες θα χρειαστούν ισχυρές και αποφασιστικές κρατικές παρεμβάσεις, ιδίως κατά των κατεστημένων συμφερόντων.

Αυτά τα μέτρα χρειάζεται να συμπληρωθούν από δρακόντειους κανονισμούς που θα επιβάλουν τη μείωση της κατανάλωσης ορισμένων αγαθών, ιδίως των ορυκτών καυσίμων, των ιχθυαλιευμάτων και των δασικών προϊόντων.

Θα χρειαστούν επίσης μαζικές επενδύσεις σε δημόσια αγαθά και υποδομές, ώστε να παρασχεθούν στον κόσμο μετακινήσεις, ύδρευση και υγιεινή, παιδεία και υγεία, υπηρεσίες που τόσο απελπισμένα χρειάζεται. 'Αλλη προτεραιότητα οφείλει να είναι η διατροφική εξασφάλιση και η ασφάλεια, χωρίς βιομηχανοποίηση της γεωργίας.

Η υιοθέτηση μιας αντίληψης που θα θέτει στο επίκεντρο τη σώφρονα διαχείριση των πρώτων υλών δε θα είναι κάτι απλό για την Ασία, ιδίως στις κοινωνίες εκείνες που τις τελευταίες δεκαετίες τους λένε πως η ευημερία τους δεν μπορεί να προέρθει παρά από τις συμβατικές μορφές της ανάπτυξης της καταναλωτικής κοινωνίας.

Αλλά ανήκει στις κυβερνήσεις της Ασίας να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων. Το αν ο κόσμος μας έχει μέλλον θα κριθεί στο Πεκίνο, το Δελχί και την Τζακάρτα και όχι, όπως συνέβαινε τους τελευταίους δύο αιώνες, στις πρωτεύουσες της Ευρώπης και της Αμερικής.
Ο Chandran Nair είναι ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της πανασιατικής δεξαμενής σκέψης «παγκόσμιο ινστιτούτο για το αύριο»
PPOL