Η ευρωπαϊκή ελίτ στηρίζει το ευρώ

του Μέιντερτ Φενέμα

De Europese economische elite zet in op de euro ©De Volksrant / Presseurop   Γράφοντας στην «ντε φόλκσραντ» στις 2 Οκτωβρίου, ο Φριτς Μπολκενστάιν (Frits Bolkestein) πρώην επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και πρώην πρόεδρος του φιλελεύθερου ολλανδικού κόμματος VVD, εξομολογήθηκε την δυσθυμία του με το ευρώ: «η νομισματική ένωση απέτυχε. Το ευρώ τελικά λειτούργησε σαν υπνωτικό, που οδήγησε τις χώρες στην ονειροπόληση του dolce far niente αντί να ανησυχούν για την ανταγωνιστικότητά τους. Το αποτέλεσμα είναι μια ένωση όπου η μεταφορά πόρων κινδυνεύει να γίνει ο κανόνας. Υποτίθεται πως η νομισματική ένωση θα δυνάμωνε τη φιλία μεταξύ των λαών της Ευρώπης. Αντ' αυτού, στις υπερχρεωμένες χώρες η Γερμανίδα καγκελάριος 'Ανγκελα Μέρκελ (Angela Merkel) παρομοιάζεται με τον Χίτλερ (Hitler). Οι Ολλανδοί πιαστήκαμε στη φάκα και δεν ξέρουμε πια πώς να ξεφύγουμε». Σύμφωνα με τον Μπολκεστάιν, η κατάρρευση του ευρώ δεν είναι μόνο αναπόφευκτη, αλλά και αναγκαία. Αλλά αυτή η προοπτική δεν είναι ούτε πιθανή, ούτε ελκυστική. Κατέληξα σε αυτό το συμπέρασμα όχι μόνο διότι πλέον οι ευρωπαϊκοί θεσμοί αποφασίζουν μέτρα διάσωσης της οικονομίας με ιλιγγιώδη ταχύτητα -όπως επί παραδείγματι την εξονυχιστική επιθεώρηση των προϋπολογισμών των κρατών-μελών ή την ενδυνάμωση και αναβάθμιση του «ευρωπαϊκού ελεγκτικού συνεδρίου» (ECA) ή ακόμα και τη δημιουργία ενός μόνιμου «ευρωπαϊκού ταμείου σταθερότητας» (EFSF). Πριν πέντε μόνο χρόνια, αυτά τα μέτρα θα ήταν αδιανόητα.

. ΕΟι επιχειρήσεις ποντάρουν στην επιτυχία της ενωμένης Ευρώπης εδώ και χρόνια

Αλλά αν θεωρώ πως η ΕΕ θα συνεχίσει να πορεύεται προς την πολιτική της ενοποίηση, όπως είχε προβλέψει από το 1991 ο Χέλμουτ Κολ (Helmut Kohl) είναι επίσης διότι η ευρωπαϊκή ελίτ έχει πια κάνει δυναμική εμφάνιση στο προσκήνιο. Στις έρευνες της διαμόρφωσης δικτύων επαφών ανάμεσα στους μεγάλους Ευρωπαίους επιχειρηματίες, που πραγματοποίησα με τον Έλκε Χέμσκερκ (EelkeHeemskerk), καταλήξαμε πως οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι της Ευρώπης ποντάρουν εδώ και πολύ καιρό στην ενοποίηση της Ευρώπης. Αυτό ήταν φανερό ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '70.

Οι σχέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων πύκνωσαν απότομα τότε, και η τάση αυτή ενισχύθηκε κατά τον 21ο αιώνα. Πέραν των διαβουλεύσεων και των συναντήσεων ανταλλαγής απόψεων, διαπιστώσαμε πως μεταξύ 2005 και 2010 επιτείνεται η εμφάνιση διακρατικών διοικητικών συμβουλίων στις μείζονες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις (που συγκαταλέγονται στις 300 πρώτες του δείκτη Eurofirst). Αυτό το φαινόμενο αφορά πλέον σήμερα σχεδόν 400 εταιρείες, έναντι 300 πριν μια πενταετία.

Μολοταύτα μοιάζει να φθίνει αυτού του είδους ο επιχειρηματικός διεθνισμός με τις εταιρείες πέραν του Ατλαντικού. Η Ευρώπη είναι η μόνη οικονομική οντότητα όπου οι οικονομικές της ελίτ συγχωνεύονται. Τουλάχιστο το 42% των μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων διαβλέπουν επιχειρηματικές ευκαιρίες στην Ευρώπη. Σχεδόν το ένα τρίτο εξ αυτών, αναμένει πως η δυτική Ευρώπη θα αναδειχθεί το επόμενο διάστημα σε πρωταγωνιστή όσον αφορά της συγχωνεύσεις και της εξαγορές επιχειρήσεων. Στην ηπειρωτική Ευρώπη, οι επιχειρήσεις προσβλέπουν κυρίως στη Γερμανία (62%), με τη Γαλλία (22%) και την Ολλανδία (21%) να βρίσκονται πολύ πιο πίσω.

Τα λαϊκιστικά κόμματα είναι διαιρεμένα

Εντούτοις, ο Φριτς Μπολκεστάιν έχει τα δίκια του. Χάρη στο φτηνό δανεισμό από την ευρωζώνη, τα κράτη της νοτίου Ευρώπης έζησαν επί χρόνια πολύ πέραν των δυνατοτήτων τους. Αλλά πλέον αυτές οι χώρες ανακλήθηκαν στην τάξη από τη Γερμανία, την Ολλανδία και -μετά από κάποιους αρχικούς δισταγμούς- τη Γαλλία. Στην Ελλάδα, την Ιταλία και την Ισπανία, επιβλήθηκαν βαθιές μεταρρυθμίσεις και δρακόντεια μέτρα λιτότητας.

Όπως φαίνεται, η Ισπανία βρίσκεται ήδη σε τροχιά οικονομικής ανάκαμψης: «η Ισπανική οικονομία ξεφεύγει προσεκτικά από την κρίση» έγραφε το πρωτοσέλιδο της «ντε φόλκσραντ» στις 10 Οκτωβρίου. Πλέον, ο ισπανικός τραπεζικός τομέας βρίσκεται υπό ευρωπαϊκή εποπτεία και ο ισπανικός δημόσιος τομέας φαίνεται επίσης αποφασισμένος να αναδιοργανωθεί. Ενώ όμως η Ισπανία ξεπερνά την κρίση, και η Ιταλία φαίνεται να έχει όλες τις δυνατότητες να πετύχει κάτι ανάλογο. Ως προς αυτό, η αποδυνάμωση του Μπερλουσκόνι (Berlusconi) είναι άλλο ένα ενθαρρυντικό σημάδι.

Το τέλος του ευρώ, που εύχονται τόσο η άκρα αριστερά όσο και η άκρα δεξιά, θα σηματοδοτούσε μια μεγάλη οπισθοχώρηση. Οι ευρωπαϊκές ελίτ δεν παύουν να συναντούν δυσκολίες, λόγω των έντονων αντιευρωπαϊκών συναισθημάτων των λαών. Σε όλες τις χώρες, αυτό το κλίμα θα μεταφραστεί σε μόνιμες εκλογικές επιτυχίες για τα αντιευρωπαϊκά κόμματα. Αλλά οι λαϊκιστές είναι έντονα διχασμένοι, και θα παραμένουν ανίσχυροι για όσο καιρό οι ευρωπαϊκές οικονομικές ελίτ παραμείνουν γερά ενωμένες. Η Ελλάδα ίσως τελικά να αναγκαστεί να εγκαταλείψει την νομισματική ένωση. Αλλά ακόμα κι αν παραμείνει, το ευρώ δεν κινδυνεύει.

---

Ο Meindert Fennema είναι ομότιμος καθηγητής πολιτικής επιστήμης του πανεπιστημίου του 'Αμστερνταμ".