Νέες προκλήσεις για την παγκοσμιοποίηση

Martin Wolf

Παρά τη χρηματοοικονομική κρίση, τα κρούσματα προστατευτισμού είναι σε αξιοσημείωτο βαθμό περιορισμένα. Κίνδυνοι, όμως, υπάρχουν. Ποιο είναι το μέλλον της παγκοσμιοποίησης και τι πρέπει να γίνει.

Ο προστατευτισμός είναι ο σκύλος που δεν γάβγισε ποτέ. Παρά την τεράστια χρηματοοικονομική κρίση, η τάση προς την ολοκλήρωση της παγκόσμιας οικονομίας συνεχίζεται. Αυτό είναι αδιαμφισβήτητα αξιοσημείωτο. Τι έγινε λοιπόν; Η τάση θα διατηρηθεί; Και τι πρέπει να γίνει ακόμη;
Από το 1990, οι άμεσες ξένες επενδύσεις και το εμπόριο ενισχύονταιπολύ ταχύτερα από την παραγωγή διεθνώς. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις μάλιστα κινούνται ταχύτερα από το εμπόριο αφού εκτινάχθηκαν από το 9% της παγκόσμιας παραγωγής το 1990 στο 33% το 2012. Το 2012 τα συγκεκριμένα ποσοστά ξεπέρασαν και τα προ της κρίσης υψηλά.
Όπως επισημαίνουν οι Arvind Subramanian και Martin Kessler σε μία έκθεση που αποτελεί τροφή για σκέψη, τόσο το εμπόριο όσο και οι άμεσες ξένες επενδύσεις βρίσκονται επίσης σημαντικά ψηλότερα συγκριτικά με το παγκόσμιο ΑΕΠ από ό,τι στο παρελθόν, ενώ προϊόντα και υπηρεσίες εμπορεύονται όλο και πιο ελεύθερα.
Η «υπερπαγκοσμιοποίηση» συνέβαλε τα μέγιστα στο να καλύψουν το έδαφος οι αναδυόμενες αγορές στο επίπεδο διαβίωσης των χωρών υψηλού εισοδήματος κατά τη διάρκεια της «μεγάλης σύγκλισης». Έτσι, «μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990, μόνο το 30% του αναπτυσσόμενου κόσμου (21 από τις 72 χώρες) κάλυπτε τη διαφορά με το οικονομικό όριο (τις ΗΠΑ) και ο κατά κεφαλήν ρυθμός όπου κινούνταν ήταν 1,5% ανά έτος», αναφέρει η έκθεση.

Οι συντάκτες συνεχίζουν: «Από τ Ε«Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, σχεδόν τα τρία τέταρτα του αναπτυσσόμενου κόσμου (75 από τις 103 χώρες) άρχισαν να καλύπτουν το έδαφος, με επιτάχυνση του ετήσιου κατά κεφαλήν ρυθμού σε ποσοστό περίπου 3,3%. Αν και η ανάπτυξη των αναδυόμενων χωρών επιβραδύνθηκε κατά τη χρηματοοικονομική κρίση της περιόδου 2008-2012, ο ρυθμός σύγκλισης παρέμεινε κοντά στο 3%».

Αναπόφευκτα, τα τελευταία χρόνια προέκυψαν τάσεις προστατευτισμού. Είναι, όμως, αξιοσημείωτο πόσο περιορισμένες ήταν. Δείτε απλώς την ισχυρή ανάκαμψη του εμπορίου το 2010. Πώς, όμως, κατάφερε ο πλανήτης να αντισταθεί στον προστατευτισμό;

Προτείνω 5 εξηγήσεις:

1. Το ελεύθερο εμπόριο είναι θεσμοθετημένο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου και από πλειάδα εμπορικών συμφωνιών όχι μόνο στην Ε.Ε.
2. Παρά τις αποτυχίες, κυρίως στην ευρωζώνη, οι νομισματικές και οι δημοσιονομικές πολιτικές που ακολουθήθηκαν ήταν ασύγκριτα καλύτερες από ό,τι τη δεκαετία του 1930.
3. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός αντικαθίσταται ταχύτατα από τον εθνικό καπιταλισμό. Οι επιχειρήσεις δεν είναι πια στην ίδια πλευρά με τους εργαζομένους.
4. Παραμένει κυρίαρχη η ιδεολογία των αγορών και της παγκοσμιοποίησης.
5. Το δίκτυο κοινωνικής ασφάλισης, αν και διαλυμένο, προστατεύει τον κόσμο από τα χειρότερα αποτελέσματα της ανεργίας.

Μπορεί να εκτιμήσει κανείς λοιπόν ότι η παγκοσμιοποίηση είναι μη αναστρέψιμη; Όχι. Η πρόοδος δείχνει πιθανή λόγω της ιδεολογίας, των συμφερόντων αλλά και της τεχνολογίας. Παρ' όλα αυτά, εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμη απειλές. Ορισμένες προέρχονται εκτός του εμπορικού συστήματος, άλλες όμως, όχι.

Μία εξωτερική απειλή είναι οι διεθνείς ανισορροπίες. Οι πολιτικές που στοχεύουν σε ανάπτυξη η οποία βασίζεται στις εξαγωγές επιβάλλουν πιέσεις συρρίκνωσης στους εμπορικούς εταίρους, ειδικότερα σε περιόδους ανεπαρκούς συνολικής ζήτησης και ιστορικά χαμηλών επιτοκίων. Την τελευταία δεκαετία, είδαμε τη μεγαλύτερη στην Ιστορία και πιο επίμονη παρέμβαση στην αγορά συναλλάγματος.

Μία ακόμη απειλή προκύπτει από εξωτερικούς παράγοντες που σχετίζονται με το διεθνές περιβάλλον. Ας υποθέσουμε ότι ορισμένες χώρες επιβάλλουν φόρους στην εκπομπή αερίων διοξειδίου του άνθρακα. Στόχος τους είναι να περιορίσουν το πρόβλημα παγκοσμίως. Εάν η παραγωγή στραφεί σε άλλα κράτη, τότε ο στόχος δεν επιτυγχάνεται. Σε αυτήν την περίπτωση, το επιχείρημα για εξισορροπητική φορολογία στις εισαγωγές θα ήταν ισχυρό. Το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι ατέρμονοι κύκλοι αντεκδίκησης.

Άλλες ακόμη απειλές είναι η υψηλή ανεργία, η αδύναμη ανάπτυξη και η ενίσχυση της ανισότητας. Η παγκοσμιοποίηση είναι ένας παράγοντας, αλλά σίγουρα όχι ο μόνος. Επίσης, σημαντικός είναι ο ρόλος της τεχνολογίας, της απελευθέρωσης του χρηματοοικονομικού κλάδου και -κυρίως- των αγορών. Η απειλή για το διεθνές εμπόριο είναι σαφής.

Οι ανισορροπίες πρέπει να αντιμετωπιστούν με πιο αποτελεσματικό παγκόσμιο νομισματικό καθεστώς. Οι περιβαλλοντικές προκλήσεις σε όλο τον κόσμο θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με διεθνείς συμφωνίες. Η χαμηλή ανάπτυξη και η ανισότητα θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με καλύτερη μακροοικονομική πολιτική και με αναδιανομή από τους νικητές στους ηττημένους. Όλα αυτά, όμως, πιθανότατα δεν θα γίνουν. Κι αυτό σημαίνει ότι το εμπόριο θα δεχθεί τις επιπτώσεις.

Βλέπουμε, πάντως, και απειλές που προέρχονται από το ίδιο το εμπορικό σύστημα. Ο γύρος των διαπραγματεύσεων για το παγκόσμιο εμπόριο της Ντόχα είναι σχεδόν νεκρός ή σε κωματώδη κατάσταση. Σε κάθε περίπτωση, είναι μάλλον απίθανο να ολοκληρωθεί σύντομα. Η εξέλιξη αυτή αναπόφευκτα υπονομεύει την εμπιστοσύνη στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Ενώ συνεχίζεται η διαδικασία διακανονισμού διαφορών, και μάλιστα αποτελεσματικά, κάποιος θα αναρωτηθεί εάν θα μπορέσει να παραμείνει ζωντανό ένα σώμα που δεν μπορεί να δώσει μεγαλύτερη απελευθέρωση.

Επιπλέον, ενώ τα περιθώρια για περισσότερη απελευθέρωση του εμπορίου είναι περιορισμένα, οι ευκαιρίες για άνοιγμα του κλάδου των υπηρεσιών παραμένουν σημαντικές.

Υπάρχει μία εναλλακτική: Προνομιακή απελευθέρωση σε διμερή βάση ή με συμφωνίες στις οποίες θα συμμετέχουν περισσότερα κράτη. Όπως δείχνει και η έκθεση των Subramanian και Kessler, σχεδόν το ήμισυ των εξαγωγών από τις 30 χώρες με τις μεγαλύτερες εξαγωγές απορροφάται από προνομιακούς εμπορικούς εταίρους. Επίσης, την περίοδο 1990 - 2010, ο αριθμός των προνομιακών εμπορικών συμφωνιών αυξήθηκε από τις 70 στις 300. Τώρα, όμως, οι ΗΠΑ προτείνουν «υπερπεριφερειακές» συμφωνίες: τη διατλαντική συμφωνία με την Ε.Ε. και εμπορική συμφωνία για τις χώρες του Ειρηνικού. Η λογική είναι πως αυτός είναι ένας τρόπος για να επιτευχθεί βαθύτερη ολοκλήρωση σε χώρες με αντίστοιχη κουλτούρα. Τα σχέδια αυτά, όμως, στοχεύουν επίσης στον αποκλεισμό της αναρριχόμενης κινεζικής υπερδύναμης. Πάντως, είναι και επικίνδυνα γιατί μπορεί τελικά να οδηγήσουν στον κατακερματισμό του εμπορικού συστήματος.

Υπάρχει τρόπος διαφυγής; Ναι.

Θα ήταν εφικτό να δημιουργηθεί ένας διεθνής διακανονισμός, όπου κάθε κράτος -και η Κίνα- θα είχε τη δυνατότητα να συμμετάσχει εάν είχε τη διάθεση να συμμορφωθεί με τους συμφωνηθέντες κανόνες. Οι όποιοι κίνδυνοι υφίστανται σε αυτήν τη λύση είναι περιορισμένοι. Ιδανικά, θα βρεθεί ένας τρόπος για να συνδεθεί μία τέτοια υπερσυμφωνία με τη διαδικασία διακανονισμού διαφορών του ΠΟΕ.

Πέραν αυτών, θα ήταν χρήσιμο να υπάρξει μία νίκη στον γύρο διαπραγματεύσεων της Ντόχα -πιθανότατα στη διευκόλυνση του εμπορίου- και στη συνέχεια να προχωρήσουμε με τα πιο σοβαρά ζητήματα. Το πιο σημαντικό, κατά την άποψή μου, είναι να συμφωνηθεί ότι δεν θα επιβάλλονται περιορισμοί στις εξαγωγές βασικών πρώτων υλών.

Πιο σημαντικό από όλα, όμως, είναι να βελτιωθούν άλλες πλευρές στη λήψη αποφάσεων. Το εμπόριο είναι μία επιτυχία, που όμως δεν είναι εξασφαλισμένη ενόσω η χρηματοοικονομική κρίση, η ανισότητα, η ανεργία και η μακροοικονομική αστάθεια -πόσο μάλλον οι γεωπολιτικές αντιπαλότητες- απειλούν τον κόσμο μας.

Όπως μάθαμε στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, το ελεύθερο εμπόριο και οι επενδύσεις δεν είναι ένα νησί απομονωμένο από τα άλλα γεγονότα. Για να επιβιώσει η παγκοσμιοποίηση, πρέπει να δούμε και να δράσουμε πιο αποτελεσματικά σε άλλα πεδία..