Του Δημήτρη Καζάκη
οικονομολόγου - αναλυτή
Με το ΔΝΤ να δηλώνει έτοιμο να αναλάβει τα ηνία της Ελλάδας υπό καθεστώς επίσημης πτώχευσης, συνεχίζονται οι έντονες διαβουλεύσεις για τον καθορισμό των λεπτομερειών του νέου αναβαθμισμένου ρόλου για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Οι επιτελείς της Ευρωζώνης δεν θέλουν η αναδιάρθρωση του χρέους της Ελλάδας να συμβεί χωρίς να έχει τεθεί σε ισχύ ο συνολικόςμηχανισμός διαχείρισης των υπό πτώχευση χωρών. Αυτό που επιδιώκουν είναι να εντάξουνεπίσημα και την Ελλάδα στον μηχανισμό αυτόν, που, απ’ ό,τι φαίνεται, θα στηθεί γύρω από το Ευρωπαϊκό Ταμείο και την ΕΚΤ.
Ωστόσο το Eurogroup δεν κατόρθωσε ακόμη να καταλήξει σε κάτι οριστικό. Ούτε στην ενίσχυση της χρηματοδοτικής ικανότητας του ταμείου, την οποία απέρριψε. Ούτε αν το ταμείο θα γίνει μόνιμος μηχανισμός της Ευρωζώνης, με κύρια ευθύνη της Γερμανίας, η οποία φοβάται ότι, όσο εμπλέκεται σε έναν μόνιμο μηχανισμό διαχείρισης πτωχεύσεων στην Ευρωζώνη, τόσο χάνει τον βαθμό.............. ελευθερίας που διαθέτει σήμερα και τόσο μεγαλύτερες δημοσιονομικές δεσμεύσεις αναλαμβάνει.Βασικό εργαλείο αυτού του μηχανισμού διαχείρισης πτωχεύσεων φαίνεται να είναι η έκδοση ευρωομολόγου. Αν και ακόμη τίποτε δεν έχει αποφασιστεί, όλα δείχνουν πως το Eurogroup θα αναγκαστεί να κινηθεί προς αυτήν την κατεύθυνση. Το ευρωομόλογο διεκδικούν ήδη αγορές και τράπεζες, οι οποίες πιέζουν αφόρητα προς αυτήν την κατεύθυνση. Η έκδοση κοινού ομολόγου για όλες τις χώρες της Ευρωζώνης είναι η πραγματοποίηση της πιο τρελής φαντασίωσης των πιο κερδοσκοπικών κύκλων της διεθνούς αγοράς. Σ’ αυτό έχουν επενδύσει από την αρχή της κρίσης.
● Πρώτα και κύρια διότι έτσι εξασφαλίζουν τα κεφάλαια που έχουν τοποθετήσει ακόμη και στα κρατικά ομόλογα χρέους των χωρών που απειλούνται άμεσα με πτώχευση, όπως π.χ. είναι η Ελλάδα.
● Δεύτερον, θα ανοιχτούν με ασφάλεια στην αγορά ομολόγων της Ευρωζώνης και να μετατρέψουν τη «διάσωση» των υπό πτώχευση χωρών σε τεράστια ευκαιρία για κερδοσκοπία.
● Τρίτον, μπορούν να κερδοσκοπήσουν με επιτόκια υψηλότερα από αυτά που δανείζεται σήμερα η Γερμανία, που μαζί με τη Γαλλία εκδίδουν τον μεγαλύτερο όγκο ομολόγων στην Ευρωζώνη.
● Τέταρτον, με το ευρωομόλογο αποκτούν όλα τα πλεονεκτήματα κάθε τυπικού δανειστή. Δεν θα έχουν πια να κάνουν απευθείας με κράτη, τα οποία προστατεύονται έναντι των δανειστών τους από την ασυλία λόγω άσκησης εθνικής κυριαρχίας. Δεν χρειάζεται ούτε καν να μπλέξουν πια με τις εθνικές νομοθεσίες. Χάρη στα υπερεθνικά και υπερκρατικά όργανα της Ευρωζώνης οι δανειστές μπορούν να αισθάνονται σίγουροι ότι κανένα κράτος δεν μπορεί να σηκώσει κεφάλι. Είναι στο απόλυτο έλεός τους.
Χρηματιστική κυβεία
Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας προσέλαβε την περασμένη Δευτέρα τρεις τράπεζες για την έκδοση του πρώτου ομολόγου του, όπως αναφέρει το Reuters, και όρισε τρεις αναδόχους, τις Citi, HSBC και Societe Generale, για την έκδοση πενταετούς ομολόγου αναφοράς. Η έκδοση προβλέπεται την επόμενη εβδομάδα και θα καλύψει τις χρηματοδοτικές ανάγκες του προγράμματος διάσωσης της Ιρλανδίας. Σύμφωνα με πηγή του Ταμείου, ο όγκος της έκδοσης θα είναι μεταξύ 3 και 5 δισ. ευρώ.
Το Ταμείο προτίθεται να αντλήσει από τις αγορές συνολικά έως 26,5 δισ. ευρώ τη διετία. Ο επικεφαλής του Ταμείου, Κλάους Ρέγκλινγκ, θεωρεί ότι η πρώτη έκδοση ομολόγου του EFSF θα αποκαταστήσει τη σταθερότητα στις αγορές ομολόγων και θα προστατεύσει το ευρώ. Στην πράξη η έκδοση αυτού του ομολόγου αναφοράς αντιμετωπίζεται, από τους επιτελείς της Ευρωζώνης και τις αγορές, ως δοκιμαστική πτήση του ευρωομολόγου.
Γι’ αυτό εκφράζεται αισιοδοξία για την προσφορά. Σύμφωνα με δημοσίευμα των Financial Times (17.1), οι τραπεζίτες δηλώνουν ότι σπάνια έχουν δει τέτοια ζήτηση για ομόλογα, καθώς ορισμένα από τα πλουσιότερα κράτη και πολλά ιδιωτικά funds θέλουν να τα αποκτήσουν, σφού έχουν σχεδιαστεί για να χρηματοδοτήσουν τη διάσωση της Ιρλανδίας. Όπως επισημαίνουν, μάλιστα, η προσφορά θα μπορούσε να ανέλθει έως και τα 20 δισ. ευρώ. μέχρι και η Ιαπωνία έχει ανακοινώσει πως θα αγοράσει το 20% των ομολόγων που θα εκδώσει το ευρωπαϊκό ταμείο στήριξης.
Έτσι τα διεθνή κρατικά και ιδιωτικά funds, που μέχρι σήμερα είχαν πολύ μικρό μερίδιο στην αγορά ομολόγων εντός Ευρωζώνης, όπου κυριαρχούν οι ευρωπαϊκές τράπεζες, ελπίζουν ότι με το ευρωομόλογο θα έχουν την ευκαιρία να πλασαριστούν γερά. Γι' αυτό και δεν κρύβουν τη χαρά τους. Ούτε θέλουν να αφήσουν την ευκαιρία να πάει χαμένη.
Ίσως βρισκόμαστε μπροστά στο μεγαλύτερο παιχνίδι χρηματιστικής κυβείας που στήνεται από την εποχή των δανείων υψηλού ρίσκου στις ΗΠΑ. Γι' αυτό τα επενδυτικά κεφάλαια πιέζουν, αφενός, για την τάχιστη μεταφορά των αρμοδιοτήτων άσκησης της δημοσιονομικής και της οικονομικής πολιτικής των κρατών - μελών στα όργανα της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης. Αφετέρου να αρχίσει άμεσα η έκδοση κοινού ομολόγου που θα αντικαταστήσει τα ομόλογα που εκδίδει κάθε κράτος - μέλος.
Το γιατί οι επενδυτές λατρεύουν την ιδέα των κοινών ομολόγων εξήγησε ανώνυμος τραπεζίτης στους Financial Times (16.1), που δήλωσε:
«Οι επενδυτές λατρεύουν αυτά τα ομόλογα γιατί προσφέρουν την ασφάλεια ενός τριπλού Α στην πιστοληπτική ικανότητα, ενώ παρέχουν κάτι επιπλέον στο επιτόκιο πάνω από τα γερμανικά ομόλογα».
Ο Τζιμ Ο’Νιλ, επικεφαλής της Goldman Sachs Asset Management, δήλωσε στους Financial Times (17.1) αρκετά αποκαλυπτικά:
«Η ΟΝΕ θα μπορούσε να δουλέψει αν υπήρχε περισσότερη δημοσιονομική και πολιτική ενότητα και ταυτόχρονα έκδοση κοινών ομολόγων. (...) H κρίση της Ευρωζώνης δεν είναι κρίση χρέους. Είναι κρίση διακυβέρνησης και δομής. Χρειάζεσαι περισσότερη δημοσιονομική ένωση για να αντιμετωπίσεις το πρόβλημα».
Ο Γκάρι Τζένκινς της Evolution Securities δήλωσε στην ίδια εφημερίδα:
«Από τον ίδιο τον χαρακτήρα του, το ΕΤΧΣ οδηγεί προς την έκδοση περισσότερων κοινών ομολόγων και μακριά από τις ξεχωριστές κρατικές εκδόσεις, που έτσι ή αλλιώς δεν είναι δυνατές. Έτσι θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε δημοσιονομική ένωση εκ των πραγμάτων».
Αντίστοιχα ο Χέντρικ Λέμπερ, από το 1994 επικεφαλής της εταιρείας διαχείρισης επενδυτικών πακέτων Atacis, δήλωσε στη Süddeutsche Zeitung (11.1) ότι αυτήν τη στιγμή εξετάζει την αγορά μετοχών της ελληνικής Alpha Bank και υποστήριξε: «Το κάνω γιατί το ζητά η Ε.Ε. Δίνω χρήματα στην Ελλάδα, γιατί νομίζω πως η Ε.Ε. δεν θα αφήσει τη χώρα να χρεοκοπήσει και γι' αυτό έχω υψηλές αποδόσεις». Για τον Χέντρικ Λέμπερ η ευρωκρίση συνιστά αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της θεωρίας των παιγνίων. «Ή θα διασωθούν όλες οι χώρες - μέλη της Ε.Ε. ή καμία. Στην Ε.Ε. δεν υπάρχει η δυνατότητα μιας μεμονωμένης χρεοκοπίας».
Ο Γερμανός μάνατζερ εκτιμά ότι μπορεί «το παιχνίδι των αγορών να είναι ιδιαίτερα βάναυσο, αλλά ταυτόχρονα είναι και δίκαιο», ενώ υπογραμμίζει:
«Χρειάζεσαι την αναγνώριση των άλλων για να πετύχεις. Στις αγορές ανταμείβονται οι γνώσεις σου ανάλογα με το ποσό που επενδύεις. Ως επενδυτικός μάνατζερ θέλεις κυρίως να δείξεις στους άλλους ότι στο τέλος είχες δίκιο, ήσουν μπροστά».
Ολοκληρωτικές αγορές
Η λογική «όλοι μαζί ή κανένας», που προωθούν οι θιασώτες της ένωσης, δεν είναι προϊόν κάποιας δήθεν αλληλεγγύης, αλλά συνέπεια της ολοκληρωτικής λογικής που έχει επικρατήσει στις αγορές. Τα μεγέθη των επενδυτικών κεφαλαίων και των τραπεζών είναι τέτοια, τα συμφέροντα που συνδέονται με τοποθετήσεις σε δανείσιμα κεφάλαια είναι τόσο μεγάλα, που δεν επιτρέπουν πια στα κράτη να χειριστούν μόνα την κρίση τους.
Η κρίση του ευρώ αποτελεί την πιο χαρακτηριστική εκδήλωση της κρίσης ενός τερατωδών διαστάσεων χρηματοπιστωτικού τομέα που είναι αδύνατον πια να χρηματοδοτήσει την ανάπτυξη και τις επενδύσεις στην Ευρωζώνη, αν δεν έχει τη δυνατότητα να κερδοσκοπήσει ξανά με ασφάλεια και κέρδος σε ομόλογα, παράγωγα κ.ο.κ., αν δεν του δοθεί η δυνατότητα να διογκωθεί ακόμη περισσότερο.
Κι αυτό δεν μπορεί να γίνει αν πρώτα απ’ όλα δεν φορτωθούν τα κράτη, οι οικονομίες και οι κοινωνίες τις τεράστιες ζημιές που έχουν σωρευτεί στα ενεργητικά των τραπεζών. Εδώ βρίσκεται η ουσία της όλης υπόθεσης. Η κρίση του ευρώ είναι πρώτα και κύρια ένας αγώνας πάλης για το ποιος θα φορτωθεί τις ζημιές των τραπεζών. Μέχρι τώρα, οι κυβερνήσεις της Ε.Ε. έχουν αποφασίσει ότι οι κάτοχοι ομολόγων και οι τράπεζες πρέπει να προστατευτούν πάση θυσία, προτιμώντας να ρίξουν το κόστος στους φορολογούμενους - έστω κι αν αυτό οδηγεί τα κράτη στη χρεοκοπία.
Μπορούν να διασωθούν οι τράπεζες και να μην χρεοκοπήσουν τα κράτη; Όσο περισσότερο προωθείται η δημοσιονομική ένωση στην Ε.Ε., όσο πιο αυστηρή και ολοκληρωτική γίνεται, τόσο περισσότερο γίνεται φανερό ότι ούτε το ένα μπορεί να γίνει ούτε το άλλο. Ούτε η έκδοση του ευρωομολόγου θα προσφέρει κάποια άλλη δυνατότητα.
Το κοινό ομόλογο της Ευρωζώνης θα κληθεί να καλύψει όχι μόνο τις τεράστιες χρηματοδοτικές ανάγκες των κρατών της Ευρωζώνης, αλλά και του μηχανισμού στήριξης. Υπολογίζεται ότι με την Πορτογαλία, το Βέλγιο, την Ισπανία και την Ιταλία ως άμεσες υποψήφιες χώρες για τον μηχανισμό στήριξης, το ΕΤΧΣ θα χρειαστεί γύρω στα 2 τρισ. ευρώ για να μπορεί να παρέμβει: θα χρειαστεί πάνω από το 20% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης σε χρηματοδότηση, την οποία βέβαια καμιά αγορά δεν πρόκειται να παράσχει χωρίς τις απαραίτητες εγγυήσεις.
Από την άλλη το άνοιγμα της ΕΚΤ έχει ξεπεράσει κάθε όριο. Ο Πίνακας δείχνει την παροχή ρευστότητας προς τις τράπεζες της Ελλάδας, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία. Μόνο για τις τράπεζες αυτών των χωρών η ΕΚΤ έχει δαπανήσει πάνω από 330 δισ. ευρώ ή το 61% των συνολικών διαθεσίμων της.
Αν συνυπολογίσουμε τα 76,5 δισ. που έχει δαπανήσει η ΕΚΤ έως τις 17.1 για αγορά κρατικών ομολόγων στη δευτερογενή αγορά, ώστε να συγκρατήσει τα επιτόκια και τα spreads, τότε καταλαβαίνουμε τη δύσκολη θέση στην οποία βρίσκεται.
Γι' αυτό η ΕΚΤ ανακοίνωσε βιαστικά και πριν κλείσει το έτος τον διπλασιασμό των κεφαλαίων της στα 10,76 δισ. για να καθησυχάσει τις αγορές. Αυτός είναι ο λόγος που στελέχη της διοίκησής της βγαίνουν και δηλώνουν την αγωνία τους για το πότε θα αναλάβει το ΕΤΧΣ ή κάποιος άλλος φορέας της Ε.Ε. το βάρος της παρέμβασης στη δευτερογενή αγορά, αλλά και πιέζουν για την έκδοση του κοινού ομολόγου που θα διευκολύνει τη χρηματοδότηση και των τραπεζών μέσω των κρατών.
«Λατινοαμερικάνικος» μηχανισμός αναδιάρθρωσης
Ταυτόχρονα το ευρωομόλογο είναι μια καλή ευκαιρία για να προχωρήσει γρήγορα και χωρίς σοβαρές εμπλοκές η αναδιάρθρωση του χρέους χωρών όπως η Ελλάδα.
Το σχέδιο που έχει ήδη τεθεί στο τραπέζι είναι να λειτουργήσει το ευρωομόλογο σαν ένα είδος «ομολόγων Μπρέιντι». Τα ομόλογα Μπρέιντι ήταν ομόλογα δολαρίου που επινόησε η κυβέρνηση των ΗΠΑ για να αντικαταστήσουν στα τέλη της δεκαετίας του '80 τα δάνεια, κυρίως των χωρών της Λατινικής Αμερικής, που δεν μπορούσαν πλέον να αποπληρωθούν. Ονομάστηκαν έτσι από τον Νίκολας Μπρέιντι, υπουργό Οικονομικών εκείνη την εποχή των ΗΠΑ. Τα ομόλογα αυτά είχαν διάρκεια από 10 έως 30 χρόνια και τις περισσότερες φορές εκδίδονταν με εγγύηση τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας που τα δεχόταν.
Η εισαγωγή τους διευκόλυνε τις μεγάλες τράπεζες των ΗΠΑ να απεμπλακούν σε μεγάλο βαθμό από το χρέος της Λατινικής Αμερικής, που μέχρι τότε αποτελούνταν κυρίως από τραπεζικά δάνεια. Η υιοθέτηση των ομολόγων Μπρέιντι έστρεψε τις υπερχρεωμένες χώρες να δανειστούν όχι απευθείας από τις τράπεζες, αλλά κυρίως από τις αγορές κεφαλαίου εκδίδοντας ομόλογα.
Έτσι αποτέλεσαν την απαρχή της έκρηξης δανεισμού με ομόλογα που γνώρισε η παγκόσμια οικονομία τη δεκαετία του 1990 και του 2000, μια έκρηξη που επέβαλε όσο ποτέ άλλοτε την ανάγκη πειθάρχησης των υπερχρεωμένων χωρών στις αγορές και φυσικά στα προγράμματα «διαρθρωτικής προσαρμογής» του ΔΝΤ. Κάτι τέτοιο έχουν και στο μυαλό τους για την αναδιάρθρωση του χρέους πρώτα της Ελλάδας και έπειτα των άλλων χωρών.
Σύμφωνα με τον Τζέικομπ Κίρκεγκαρ του Peterson Institute, το σχέδιο αναδιάρθρωσης της Ελλάδας προβλέπει την αντικατάσταση με ελαφρύ «κούρεμα», ή και χωρίς καθόλου «κούρεμα», του 40% από το συνολικό δημόσιο χρέος επί του ΑΕΠ με ευρωομόλογα. Έτσι θα δοθεί παράταση στο ληξιπρόθεσμο του κύριου όγκου των κρατικών ομολόγων που λήγουν τα επόμενα δύο με τρία χρόνια.
Το χρονοδιάγραμμα θα ακολουθήσει την επιμήκυνση που θα αποφασιστεί και για τα 110 δισ. ευρώ του δανείου «στήριξης».Τα κοινά αυτά ομόλογα που θα εκδώσει είτε η ΕΚΤ είτε το ΕΤΧΣ στο όνομα της Ελλάδας θα εμπεριέχουν αυστηρούς όρους, ρήτρες και εγγυήσεις ανάλογες με αυτές που περιλαμβάνει η δανειακή σύμβαση.
Μοντέλο Ουρουγουάης
Σύμφωνα με το Economist (13.1), το σχέδιο της αναδιάρθρωσης θα ακολουθήσει το παράδειγμα της Ουρουγουάης ή του Μπελίζε και εκτιμάται ότι μπορεί να εκτελεστεί σε διάστημα έξι μηνών. Φυσικά το τι θα σημάνουν αυτοί οι έξι μήνες για τον λαό και τη χώρα κανείς δεν ενδιαφέρεται. Η ανάγκη για όσο το δυνατόν πιο σύντομη χρονική περίοδο μέσα στην οποία θα επιχειρηθεί η αναδιάρθρωση του χρέους προκύπτει από τη διαχείριση των κοινωνικών αντιδράσεων.
Η περίοδος της αναδιάρθρωσης συνοδεύεται από μερική ή ολική παύση πληρωμών του Δημοσίου προς το εσωτερικό, κυρίως σε μισθούς, συντάξεις, προμήθειες κ.ο.κ., από προληπτικό κλείσιμο των τραπεζών ώστε να αποφευχθούν οι μαζικές αναλήψεις μετρητών, από δεσμεύσεις στη χρηματική κυκλοφορία και τις καταθέσεις.
Όλα αυτά, βέβαια, χωρίς να υπολογίζουμε τις τυχόν παρενέργειες λόγω κοινού νομίσματος. Μια τέτοια εκτεταμένη αναδιάρθρωση δεν έχει ξαναγίνει σε χώρα χωρίς δικό της νόμισμα και με τραπεζικό σύστημα τόσο εξαρτημένο από το εξωτερικό. Γι' αυτό και κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να πυροδοτήσει, ακόμη κι αν γίνει ομαλά. Τα ερωτήματα είναι τα εξής:
● Για ποιον λόγο θα πρέπει η χώρα και ο λαός της να δεχτούν την υιοθέτηση του ευρωομολόγου;
● Για να πάμε πιο γρήγορα στην επίσημη πτώχευση μέσω αναδιάρθρωσης;
● Για να παγιωθεί το καθεστώς της δανειακής σύμβασης επ' αόριστον μέσα από τη θεσμοθέτησή της στο επίπεδο της Ευρωζώνης;
● Πώς γίνεται και οι επιδιώξεις ορισμένων «αντιμνημονιακών» δυνάμεων ταυτίζονται τόσο πολύ με τις επιδιώξεις των πιο κερδοσκοπικών κύκλων της διεθνούς αγοράς;
Πίνακας: Χρηματοδότηση ρευστότητας
από την ΕΚΤ (Νοέμβριος, 2010)
Euro (δισ.) % επί των καταθέσεων % επίτου ΑΕΠ
Ελλάδα 95,0 26 40
Ιρλανδία 136,4 20 86
Πορτογαλία 37,9 12 20
Ισπανία 61,1 3 9
πηγη ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου